Τροπάριο Κασσιανής: Ακούσματα και Μνήμες

 

                                                        

  Του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ

Λίγα λόγια…

Το τροπάριο της Κασσιανής, του οποίου το επίσημο όνομα είναι «Δοξαστικόν των αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης εις ήχον πλάγιον του τετάρτου», είναι ένα αριστούργημα, τόσο ποιητικό όσο και μουσικό. Θα έλεγα ανυπέρβλητο και διαχρονικό ή μάλλον αιώνιο. Κατέχει κορυφαία θέση στην Ελληνική Γραμματολογία. Μουσικώς δε θεωρείται απαράμιλλης τέχνης, είναι πολύ απαιτητικό στην απόδοσή του, παράλληλα βέβαια είναι μια πνευματική κορύφωση και μια αισθητική εμπειρία τέχνης. Είναι αναπόσπαστα δεμένο με το Ορθόδοξο και Ρωμαίϊκο Μεγαλοβδόμαδο. Οι Εκκλησίες κατακλύζονται από κόσμο κάθε ηλικίας, κάθε μορφωτικού επιπέδου, τόσο από τακτικά εκκλησιαζόμενους, όσο κι από περιστασιακό εκκλησίασμα, που εκτιμά το τροπάριο ή θέλει να αναβιώσει παιδικές μνήμες. Το τροπάριο, υψηλής ποιοτικής τέχνης και γλωσσικής τελειότητας, έχει αποδοθεί στη Νεοελληνική γλώσσα από το Φώτη Κόντογλου και τον Κωστή Παλαμά.

Η Κασσιανή των παιδικών χρόνων

Κάποιες εικόνες και ορισμένα ακούσματα μας σφραγίζουν ανεξίτηλα. Πρωτάκουσα την «Κασσιανή» στον Άγιο Γεώργιο της Αράχωβας (μιας άλλης Αράχωβας), από ένα μοναδικό και αξεπέραστο ψαλτικό δίδυμο. Ο Νίκος ο Σύρος ως δεξιός ψάλτης με υψηλές γνώσεις βυζαντινής μουσικής και ο παπά–Λουκάς Πέρβελης με την απαράμιλλη γλυκιά και μελωδική φωνή του. Λίγο πριν αρχίσει λοιπόν το τροπάριο, ο παπά-Λουκάς μεγαλοπρεπής και επιβλητικός με τα άμφια έβγαινε από το Ιερό και καταλάμβανε τη θέση δεξιά του δεξιού ψάλτη. Τι εικόνα και τι ήχοι! Αδύνατο να περιγραφούν. Κρίμα που τα μέσα εγγραφής (ηχητικά και οπτικά) της εποχής ήταν σπάνια. Αν όμως κάποιος συλλέκτης ή κάποιος συγγενής διαθέτει κάποιο ντοκουμέντο, ας το δημοσιοποιήσει. Αξίζει και χιλιο-αξίζει! Πιστεύω δε ότι εκφράζω πολύν κόσμο που έζησε αυτά που περιγράφω.

Η Κασσιανή του Μίκη Θεοδωράκη

Τι ωραίο πράγμα αυτό το καινούριο stereo ραδιοκασετόφωνο! Μπορεί να είχε το μέγεθος μιας μικρής βαλίτσας, αλλά και τι δεν έκανε! Σταθμοί με στερεοφωνική λήψη (οι κρατικοί εννοείται και μερικοί περιφερειακοί), πρασινοκόκκινα φωτάκια που χοροπηδούσαν και κυρίως η δυνατότητα απ’ ευθείας ηχογράφησης από το ράδιο στην κασέτα. Εκεί πρωτακούσαμε και το Τρίτο Πρόγραμμα επί ημερών Μάνου Χατζηδάκι.

Ένα Μεγαλοβδόμαδο λοιπόν των σχολικών χρόνων, κάπου μεταξύ διαβάσματος και μουσικής, αναγγέλλεται (από το Δεύτερο ή το Τρίτο Πρόγραμμα θα σας γελάσω) ότι θα μεταδοθεί απ’ ευθείας από το studio της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το Τροπάριο της Κασσιανής του Μίκη Θεοδωράκη. Τι έκπληξη! Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ασχοληθεί με θρησκευτική μουσική; Που να τα γνωρίζει αυτά ένα παιδί της επαρχίας; Σημείωσα την ώρα και το άλλο πρωί νάσου έτοιμος με τα κουμπιά και τις κασέτες σε πλήρη ετοιμότητα. Το έγραψα! Άλλου είδους αισθητική απόλαυση. Ασφαλώς ευρωπαϊκή μουσική (τετραφωνική νομίζω) αλλά και με τις Ελληνικές και Βυζαντινές ρίζες και καταβολές του Μίκη Θεοδωράκη. Και τι τέλειες φωνές. Οι σολίστες, οι σοπράνο, οι τενόροι, οι μπάσοι. Σε μια παζαριώτικη άγραφη κασέτα ένας μουσικός θησαυρός. Ούτε κι εγώ θυμάμαι πόσες φορές την άκουσα. Και βέβαια οπωσδήποτε κάθε Μεγάλη Τρίτη θα την άκουγα, έτσι σαν «τάμα», αλλά και τιμή στον «άλλο» Θεοδωράκη, το λιγότερο γνωστό. Σταμάτησα να το ακούω, όταν οι κασέτες και τα στέρεο-βαλίτσες πέρασαν στην εφεδρεία…

Πολύ αργότερα διάβασα και την ιστορία αυτού του έργου. Γράφηκε στην Κατοχή από το Μίκη Θεοδωράκη και πρωτοακούσθηκε στα 1942 στην Τρίπολη με διεύθυνση του ίδιου. Ξαναπαρουσιάσθηκε στον ίδιο ναό 60 χρόνια αργότερα…

Ο Άγιος Γεώργιος Καρύτση

Ποια είναι άραγε η πιο «Αραχωβίτικη» εκκλησία της Αθήνας; Για σκεφτείτε λίγο…

Να το πάρει το ποτάμι; Μα ο Άγιος Γεώργιος στην πλατεία Καρύτση. Για δύο λόγους. Ο πρώτος, είναι Άγιος Γεώργιος. Όχι «Αφέντης», αλλά πάντως Άγιος Γεώργιος. Ο δεύτερος, έχει απέναντι του τον «ΠΑΡΝΑΣΣΟ».Όχι τον αυθεντικό, αλλά το ιστορικό νεοκλασικό κτήριο του Φιλολογικού Συλλόγου ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ. Εκεί λοιπόν ήταν το «εκκλησιαστικό» μου στέκι στα φοιτητικά χρόνια. Θες από τύχη, θες για τους λόγους που ανέφερα, θες για την περίφημη χορωδία του εκεί πήγαινα, όταν δεν ανέβαινα στο χωριό. Βεβαίως μιλάμε για μια κορυφαία χορωδία με μεγάλη παράδοση, λαμπρά αστέρια της Λυρικής ως χορωδούς, με διεθνείς εμφανίσεις και βραβεία. Εκεί λοιπόν φρόντισα και άκουσα το τροπάριο της Κασσιανής κάποιες χρονιές. Η προσέλευση ήταν πρωτοφανής. Έπρεπε να πας πολύ νωρίς για να μπορέσεις να το ακούσεις μέσα στο ναό. Μάλιστα η χορωδία στέκεται ψηλά στο γυναικωνίτη και νομίζεις ότι οι μελωδίες είναι πραγματικά ουράνιες. Δεν είναι βέβαια βυζαντινή η απόδοση, αλλά κατά την άποψή μου κάθε απόδοση έχει την αξία της και την ομορφιά της.

Επίμετρο

Μάζεψα λίγες σκόρπιες ψηφίδες απ’ το χώρο και το χρόνο και δοκίμασα να φτιάξω ένα απλό ψηφιδωτό για το τροπάριο της Κασσιανής. Το απλό ψηφιδωτό χωράει ακόμα αρκετές ψηφίδες…

                                                                            

                                                                   Με νοσταλγία κατάνυξη

                                                                                       ΙΑΛ