Φώτης Κόντογλου (1896-1965)

Μαυρόπουλος Χρίστος

Με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από το θάνατό του, δυο λόγια γι' αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο.

Τον αγιογράφο και συγγραφέα.

Τον ταπεινό δουλευτάρη στους αρσανάδες του Αγίου Όρους μαζί με τους πατέρες της εκκλησίας, λαϊκούς, ψαράδες, παραγυιούς, γεμιτζήδες...(ΝΕΑ ΕΣΙΑ, 1963, καλοκαίρι στο Όρος, σελ.253).

Το ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ που ξεχώρισε με το ιδιόμορφο, λαϊκό ιδίωμά του στη ζωγραφική και στην αγιογραφία και δεν ορδινιάστηκε με το ύφος της κοσμικής στάσης της εποχής του, αλλά παράμεινε στην αλήθεια και στην ελληνικότητα της τέχνης του και το ίδιο δασκάλεψε και τους μαθητές του. Γ. ΤΣΑΡΟΥΧΗ και Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟ.

Γι' αυτόν που αγάπησε τη θάλασσα και κάποτες ονειρευότανε να γίνει πλοίαρχος σε μπάρκο με πανιά, που τόσο πολύ του άρεσαν τα φουσκωμένα πανιά στο αφρισμένο πέλαγο, μα περιμάζεψε με τον καιρό το νου του και γένηκε αγιογράφος και συγγραφέας, μεγαλώνοντας μέσα στην ποίηση της θρησκείας μας.

Γι' αυτόν που ως "κεκοπιακώς και πεφωτισμένος" αγιογράφος, "μάστορας", όπως του άρεσε να τόνε λένε, ένιωσε στα μέσα του πως μια στορισμένη εκκλησιά με την βυζαντινή μας παράδοση, θα ήτανε ένα Βαγγέλιο όπου ο πάσα ένας Χριστιανός, θα μπορούσε να διαβάσει, να σπουδάσει την Ιερή Ιστορία και γι' αυτό σ' ολάκερη τη ζήση του ξανάντιαζε τη βυζαντινή τεχνοτροπία μονάχα και τίποτ' άλλο κι αγωνίστηκε γι' αυτήν με πάθος, το ίδιο και πιότερο θα έλεγα και για την πίστη του.

Η ΑΓΑΠΗ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ , σ' ένα ειδικό αφιέρωμα των εκδόσεων "ΜΕΛΙΣΣΑ", ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ, στις σελ.12 και 13 αναφέρει:

"Σαν αγιογράφος αγωνίσθηκε σκληρά για να μη χαθεί η εικονογραφική παράδοση και κατόρθωσε να κάνει μια σπουδαία κίνηση κι ένα εργαστήρι, που ζωγράφισε κατά την βυζαντινή τεχνοτροπία κάμποσες Ελληνικές εκκλησίες, εδώ, στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Αίγυπτο."

Ο αείμνηστος συγγραφέας και φίλος , Ι.Μ.ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ, πάντα μιλούσε με αγάπη και θαυμασμό για τις προσπάθειες του ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ και στο βιβλίο του ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, (Αθήνα 1978, σελ.31), αναφέρει:

"Η εκκλησιαστική μας τέχνη, χάρη στους αγώνες του μεγάλου καλλιτέχνη, δάσκαλου και αγωνιστή της Ορθοδοξίας ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ, ξαναγύρισε στη γνήσια μεταβυζαντινή μας παράδοση."

Γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Ιωνίας και ήταν το τέταρτο παιδί του ΝΙΚΟΛΑΟΥ και της ΔΕΣΠΩΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΛΗ. Ο πατέρας του χάθηκε και τον μεγάλωσαν η Μάνα του και ο θείος του, ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ, ηγούμενος στο οικογενειακό τους μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής.

Τέλειωσε στο Αϊβαλί το Σχολαρχείο και το Γυμνάσιο και στο κατόπι με το φίλο του ΣΤΡΑΤΗ ΔΟΥΚΑ κι οι δυο τους ήρθανε στην Αθήνα.

Ο ΔΟΥΚΑΣ για τη νομική και ο ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ για το πολυτεχνείο στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Ο πόλεμος όμως και το βόηθο απ' την οικογένειά του που δεν ήταν ταχτικό, τον ανάγκασαν να ξενιτευτεί, κι έτσι τόνε βρίσκουμε στη ΓΑΛΛΙΑ να βγάζει το ψωμί του, σαν τορναδόρος σε εργοστάσιο πυρομαχικών!!

Από 'κει ταξίδεψε σ' άλλες χώρες, έκαμε φίλους λογής-λογής, ταξιδευτές, λαϊκούς, τυχοδιώχτες, ψυχοπονιάρηδες, άκουσε στορήματα απ' αυτούς πολλά, έλεγε κι αυτός τα δικά του, φανταστικά κι αληθινά, τά 'μπλεκε με πράματα ξένα κι ονειροφαντασίες, τερέτιζε η φωνή του και κοντυλόσερνε αγάλι το βιβλίο του ΠΕΔΡΟ ΚΑΖΑΣ και ΒΑΣΑΝΤΑ, στορήματα δηλαδής απαράμοιαστα και θαμαστά.

Στα 1919 γυρνάει στο Αϊβαλί στον τόπο που ονειρεύτηκε, στου νου του τα σεριάνια με τον ΠΦΟΥ, τον ΣΤΗΒΕΝΣΟΝ και τον ΡΟΒΙΝΣΩΝΑ ΚΡΟΥΣΟ.

Παντρεύτηκε την ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΚΑΜΠΟΥΡΗ κι αποχτάνε την κόρη τους ΔΕΣΠΩ.

Συνεχίζει τη ζωγραφική του και ύστερα απ' το 22 που έρχεται στην Αθήνα, δεν καλοθωρεί τους Ευρωπαϊστές και δεν ακούει τα σκόρπια λόγια για την "ωραία Ευρώπη", αντίληψη που τάχατες σα βάλσαμο ακούγονταν στον πόνο της προσφυγιάς κι αρχίζει να καλοθωρεί την δροσιά και την απλότητα στους πίνακες των λαϊκών ζωγράφων, όπως ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ και άλλων.

Ο ίδιος όμως ριζωμένος παραμένει στην Κρητική Σχολή των Αγιογράφων, όπως οι αγιογραφίες του ΘΕΟΦΑΝΗ του Κρητός, που θάμασε και μελέτησε στη Μονή Λαύρας στο Άγιον Όρος.

Δούλεψε: Λάδι, φρέσκο, (γι' αυτό είχε επισκεφτεί και το Μοναστήρι του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ στη ΒΟΙΩΤΙΑ), τέμπερα, χαρακτική, αυγόχρωμα.

Εκθέσεις έργων του: Πέντε εκθέσεις στην Αθήνα, πήρε μέρος και σε άλλες, όπως στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Στοκχόλμη, στις Βρυξέλλες, στην Αλεξάνδρεια, κ.τ.λ.

Έργα του: Φορητές εικόνες, τοιχογραφίες κοσμικές, αλλά πάντα στο ύφος της βυζαντινής παράδοσης, σχέδια ψηφιδωτών, ξυλόγλυπτων, λιθογραφίες, τοιχογραφίες εκκλησιών σε τρούλους, κόγχες, καμάρες.

Βιβλία του: Πέδρο Καζάς, Βασάντα, Ταξίδια, Τέχνη του Άθω, Θεός Κόνανος, Μυστικός κήπος, Πηγή ζωής, Ευλογημένο καταφύγιο (αυτό το τελευταίο ένας ύμνος για την Ελλάδα, την Ελληνική φύση και τους ανθρώπους της.)

Πάρα πολλά άρθρα: Ιστορικά, λαογραφικά, περιγραφικά, αγωνιστικά για την παράδοση.

Στα 1963, αυτοκίνητο χτύπησε τον ίδιο και τη γυναίκα του.

Υπόφεραν σωματικά και ψυχικά, και ο ίδιος χιλιοβασανισμένος, ταλαιπωρημένος και πάμφτωχος (το σπίτι του τόχε πουλήσει, στους γκρίζους καιρούς, για λίγο λάδι), πέθανε στις 13 Ιουλίου στα 1965.

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. Κατά κόσμον ΦΩΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΛΗΣ 1896-1965.