Σάββατο 5 Μαρτίου 2011

Οι τραγόμορφοι κουδουναραίοι του Διστόμου Βοιωτίας

Αγαπητέ Τσοπάνε τηs Αράχωβαs, σου στέλνω και σε παρακαλώ να δημοσιεύσειs την ιστορία των Κουδουναραίων του Διστόμου.
Πέρα του ότι το  θέμα είναι επίκαιρο, σε παρακαλώ δημοσιευσέ το για να μάθουν κάποιοι ανιστόρητοι (Βλέπε σχόλιο ανώνυμου, κάτω από το Δελτίο τύπου του Δήμου για τουs κουδουναραίουs )  που σχολίαζουν χωρίs να γνωρίζουν τίποτα, ότι οι Κουδουναραίοι έχουν σχέση ακόμη και με το Κορύκειο Αντρο και γενικότερα με την ευρύτερη περιοχή. 
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ «ΚΙΤΣ»...«ΚΙΤΣ» ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΜΥΑΛΑ ΚΑΠΟΙΩΝ. 
Σε ευχαριστώ για την φιλοξενία
                                                               anentaxtid​istomitissa

Οι τραγόμορφοι κουδουναραίοι του Διστόμου Βοιωτίας
του ''Voodoo Child''

Όποιος έχει τύχει να βρεθεί στο Δίστομο της Βοιωτίας κατά την περίοδο της αποκριάς είναι σίγουρο ότι έχει καταστεί κοινωνός μιας απόκρυφης αλήθειας. Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, κάθε χρόνο σε αυτή την περιοχή της Ελλάδος, τα συμβατικά όρια της πραγματικότητας καταρρέουν και οι μαγικές πύλες των βασιλείων της φαντασίας ανοίγουν διάπλατα, υποδεχόμενες σε ένα μυθικό περιβάλλον μια ολόκληρη κοινότητα. Πρόκειται για μια μεταφυσική εμπειρία, για μια μέθεξη της συλλογικής κοινοτικής ψυχής στο πνεύμα της ζώσας φύσης, που έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική μετάβαση της πραγματικότητας σε ένα περιβάλλον όμοιο με αυτά που μας παρουσιάζουν τα πιο βαθυστόχαστα και ενορατικά έργα της λογοτεχνίας του φανταστικού.

Κέντρο βάρους αυτού του βασιλείου της φαντασίας αποτελεί η εμφάνιση των «κουδουναραίων». Καθ’ όλη τη διάρκεια της αποκριάς τραγόμορφα ανθρωποειδή όντα που φορούν κουδούνια στη μέση ξεχύνονται στα σοκάκια και στις γειτονιές, εκπέμποντας έναν χαρμόσυνο, διονυσιακό ενθουσιασμό. Και τότε ο άχρωμος κόσμος της καθημερινότητας κλονίζεται συθέμελα, οι στενοί ορίζοντες αντίληψης του νεωτερικού ανθρώπου διευρύνονται, η αντικειμενικότητα αποκτά ένα μυθικό υπόβαθρο και οι άνθρωποι ζουν σε ένα περιβάλλον όπου η φαντασία αποτελεί την απόλυτη δύναμη αντίληψης της πραγματικότητας.....



Είναι χαρακτηριστικό ότι πουθενά αλλού στην Νότια Ελλάδα, με εξαίρεση ίσως κάποια νησιά, δεν συναντάμε τους Τραγόμορφους Κουδουναραίους με τις προβιές, να τριγυρίζουν τα στενά και τα σοκάκια των χωριών, χτυπώντας τα κουδούνια τους και τραγουδώντας τα σατυρικά τους τραγούδια. Ωστόσο, παρόμοια πλάσματα συναντάμε στη Θράκη και σε μερικά χωριά της Μακεδονίας. Θεωρείται πιθανό, οι κουδουναραίοι να έφτασαν στο Δίστομο από κάποια Θρακικά φύλα, που εγκαταστάθηκαν στον χώρο και συνέχισαν τις Ορφικές Μυσταγωγίες. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, ξεπήδησαν από αυτόχθονα τελετουργικά των αρχαίων Αμβρυσσέων1, που μαζί με τους Κώρυκες οργάνωναν πάνω από τους Δελφούς βακχικές λατρείες προς τιμήν του θεού Πάνα. Τέτοιες ενδείξεις υπάρχουν στο Κωρύκειο άντρο, το οποίο βρίσκεται στον Παρνασσό. Εν τέλει, εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με κάποια σιγουριά είναι ότι περιπλανώμενοι άνθρωποι από το Δίστομο, οι οποίοι “είδαν αστέα και νόον έγνωσαν”, ανακάλυψαν μυστικές διόδους που οδηγούν στον ιερό βωμό όπου καίει η άσβεστη φλόγα της ζωής του Κόσμου, τις οποίες και άνοιξαν κατά την συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου για να καλέσουν τις θορυβώδεις ορδές των κουδουναραίων. Ο τρόπος για να βρεθούν αυτές οι μυστικές δίοδοι μεταδόθηκε από κύρη σε γιο και έφτασε ως τις μέρες μας. Κανένας χάρτης δεν οδηγεί στις πύλες αυτές και τα πεδία τους είναι ομιχλώδη. Γιατί βρίσκονται στο βαθύτερο επίπεδο της ψυχής του καθενός μας. Γι’ αυτό η πορεία προς αυτές είναι μια πορεία μύησης, ένα πρωτογενές βίωμα.

Τα κουδούνια που ζώνουν οι κουδουναραίοι γύρω από τη μέση είναι διαφόρων ειδών και σχημάτων (κόμπορες, κουδούνες, κύπρια, πάφλα), και πέφτουν πάνω από τις προβιές ζώων (κατσικιών η κριαριών). Στο χέρι κρατούν ραβδί που στην κορυφή του είναι δεμένο ένα κλωνάρι ελιάς, απομεινάρι του αρχαίου θυρσού και συμβολισμός της πλούσιας καρποφορίας, ενώ τα πρόσωπα καλύπτονται από ζωώδες δέρμα ή από στάχτη. Κάπου εκεί ο παλιός επιδερμικός εαυτός, ο δεσμευμένος στα στεγανά της νεωτερικότητας, μεταρσιώνεται βουτώντας προς τα έσω. Αναγεννημένος, πλέον, αισθάνεται μια αρχέγονη δύναμη που φαντάζει ακατανίκητη, να τον πλημμυρίζει και να τον καθοδηγεί...

Οι κουδουναραίοι εμφανίζονται αρχικά στο νεκροταφείο του χωριού για να σημάνουν με τα κουδουνίσματά τους πρώτα εκεί το χαρμόσυνο μήνυμα της ανάστασης της φύσης. Μετά, κι ενώ τα κουδούνια βροντούν ακατάπαυστα αντηχώντας την πανήχεια ελπίδα του ανθοφόρου οργασμού σωμάτων, πνευμάτων και ψυχών, εξορμούν σε όλο το χωρίο τραγουδώντας “Καλώς τη την Σαρακοστή με σκόρδα με μαρούλια, Καλώς τα και τα ξώλαμπρα με γέλια και τραγούδια”, πειράζοντας τους περαστικούς και κάνοντας στάσεις σε σπίτια, όπου οι κάτοικοι τους κερνούν και τραγουδούν μαζί τους... Αυτό γίνεται κάθε μέρα ως και την Καθαρά Δευτέρα.







Οι κουδουναραίοι διαλαλούν την έγερση των υπνωτισμένων δυνάμεων της Άνοιξης μέσα από το βαρύ χειμώνα, το ξύπνημα των ζωογόνων και καρποφόρων ιδιοτήτων της γης και της ζωής. Υμνούν και λατρεύουν το χλόισμα του σταριού, το ροδάμισμα του πουρναριού, το μπουμπούκιασμα των δέντρων, το φούσκωμα κάθε φλέβας της ζωής. Βοηθούν τον άνθρωπο να σκίσει όλα τα προσωπεία και τις μάσκες, να ντυθεί σφαιρικά και χοϊκά την όψη του για να φέρει το χαρμόσυνο μήνυμα της “φιλότητας” του Εμπεδοκλή μέσα από το γόνιμο “νείκος” των στοιχείων της δημιουργίας.

Η εισβολή των κουδουναραίων στα πλαίσια της πραγματικότητας κλονίζει τις βεβαιότητες του εργαλειακού ορθολογικού νου, πράγμα που μας δίνει τη δυνατότητα ως παρατηρητές να σταθούμε σ’ ένα ύψωμα απ’ όπου μπορούμε να εποπτεύσουμε τον αδιάκοπο αγώνα του νεωτερικού ανθρώπου, που από τη μια ο ίδιος είναι ως οντότητα μέρος της φύσης και από την άλλη αποτελεί το δημιουργό ενός πολιτισμού, ο οποίος είναι μεν δικός του αλλά, εν πολλοίς, βρίσκεται έξω από την φύση του. Τα σατυρικά τραγούδια των κουδουναραίων, που για τον μη μυημένο θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως “αισχρά” και “πρόστυχα, εκφράζουν πέρα έως πέρα τη λυτρωτική και καθαρτήρια δύναμη του διονυσιακού πνεύματος, καθώς επίσης και τη μέθεξη στα μύχια αινίγματα της φύσης, που συμπίπτουν με τα αινίγματα της ανθρώπινης ψυχής. Ο ήχος των κουδουνιών, που πανηγυρικά γλαφίζουν στη δύση του χειμώνα, προαναγγέλλει την Ανάσταση του Ορφέα- του Άδωνη- του Χριστού, τη γονιμοποίηση του Σπόρου της Νέας Ζωής, την αναγέννηση των ορμών και των φωτεινών ροών της φύσης, την αποτίναξη της απελπισίας του νεωτερικού ανθρώπου, τον συντονισμό των ρυθμών της ανθρώπινης ζωής με την αρμονία του Κόσμου μέσω της καταστροφής των αποστεωμένων κοινωνικών συμβάσεων, την απελευθέρωση όλων των ενεργειακών πηγών του κόσμου σε μια νέα ανώτερη και πιο άπειρη ζωηπλασία, σε μιαν ερωτική και παλίντονη αρμονία.

Εισπνέοντας τον μεθυστικό αέρα της μαγικής γης του Διστόμου ακούω τους ψιθύρους των πνευμάτων της γης, νιώθω τους παλμούς της ζώσας φύσης να δονούν απαλά το υγρό έδαφος, βλέπω τα τραγόμορφα μυθικά όντα να απλώνουν ένα πέπλο αρχέγονης ζωτικότητας στην ατμόσφαιρα και κοιτάζω στα βάθη του χρυσού ορίζοντα αιωρούμενα γράμματα, που υλοποιούνται μέσα από τους κυματισμούς μιας γαλανής φλόγας, να σχηματίζουν μια φράση που μου είχε πει κάποτε ένας παλιός φίλος: «Καμιά δεοντολογία δεν μπορεί με τα άκαμπτα σχήματά της να αποτυπώσει τη νομοτέλεια της ρέουσας ζωής. Μόνο η φαντασία το μπορεί (2)».

Υποσημειώσεις
1) Η Αμβρυσσός (ή Αμφρυσσός ή Αμβροσσώς) σύμφωνα με τις πληροφορίες που αντλούμε από το έργο του Παυσανία είναι η αρχαία πόλη στην περιοχή της οποίας είναι χτισμένο το σημερινό Δίστομο.
2) Παράφραση από ένα χωρίο του δοκιμίου του Βίλχελμ Ντίλταϋ που φέρει τον τίτλο «Νοβάλις» και αφορά τον σπουδαίο αυτό λογοτέχνη. Η μετάφραση είναι ακριβής, εκτός από την λέξη «φαντασία», που συναντάμε στη δεύτερη φράση. Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι η «Ποίηση».

Voodoo Child
Γραμματέας της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ
Φοιτητής του Ε. Κ. Πανεπιστημίου Αθηνών
Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ανενταχτη Διστομιτισα ΜΠΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕΕ

Ο Τσοπάνος της Αράχωβας είπε...

Ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον άρθρο. Προσωπική μου άποψη ότι όλα τα τοπικά έθιμα έχουν αξία και μένει σε εμάς να τα κρατήσουμε ζωντανα όπως έκαναν και οι πρόγονοί μας. Αν τα χάσουμε χάσαμε και την ταυτότητα μας.
Εδώ όμως πρέπει επισημάνω κάποια πράγματα που παρατήρησα. Με αυτά που θα πω δεν θέλω να μειώσω την αξία του κειμένου, διότι το θεωρώ αξιόλογο, απλώς θέλω να το τοποθετήσω εκεί που ανήκει δηλαδή στην κατηγορία 'ενδιαφέρουσα άποψη'. Θέλω να γίνει αυτό γιατί όπως είναι γραμμένο αρκετοί μπορεί να το εκλάβουν σαν επιστημονικά τεκμηριωμένο συγγραμμα και δεν είναι έτσι.
Δεν υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση καθώς βιβλιογραφία , πηγές και σοβαρές αναφορές σε αυτές δεν υπάρχουν. Κάτι που δέν είναι κακό, με μία προυπόθεση.
Ο συγγραφέας να είναι επιστήμων η αριστος γνώστης του θέματος και να μπορεί να το αποδείξει. Με αυτόν τον τρόπο μπορύμε να το δεχτούμε ώς αξιόπιστο λόγω του κύρους του συγγραφέα.
Εδω είναι το αδύνατο σημείο αυτου του κειμένου.
Κάποιος που υπογράφει με ένα όνομα απο τραγούδι του Jimi Hendrix "voodoo child" ένα λαογραφικό κείμενο, δεν αποδεικνυεί την καταρτισή του.
Ούτε η ιδιότητα του σαν γραμματέας του Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ τον κάνει ειδικό στο θέμα.
Τί είναιτο Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ;
Η Φοιτητική Λέσχη της Φανταστικής Λογοτεχνίας. Δείτε το site τους εδώ.( http://flefalo.blogspot.com ).
Η λέσχη διαπραγματεύεται φιλοσοφικά, κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα των ιστορικών εποχών, κατά τις οποίες δημιουργήθηκαν τα έργα της φανταστικής λογοτεχνίας.
Πολύ καλή προσπάθεια αξιζει να τους ρίξετε μία ματιά.
Συνοψίζωντας λοιπόν.
Πολύ καλό κείμενο - έκθεση ιδεών, απο κάποιον που αγαπά το έθιμο και τον τόπο, παρόλαυτα προσέξτε μην το παρεξηγήσετε για επιστημονικό και τεκμηριωμένο κείμενο που μιλά με αποδείξεις. Μπορει και να είναι, αλλα δεν μας δίνει τα στοιχεία που χρειαζώμαστε για να το κατατάξουμε σε αυτή την κατηγορία.

anentaxtidistomitissa είπε...

Αγαπητέ Τσοπάνε,η παράδοση όπωs όλοι γνωρίζουμε, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Υπάρχουν λαογράφοι και πολιτισμικοί σύλλογοι που καταγράφουν και αναπαραγάγουν τα τοπικά έθιμα για να παραμείνει αναλλοίωτη η πολιτισμική μας κληρονομιά. Ποτέ οι μύθοι, οι τοπικές συνήθειες και τα παραδοσιακά δρώμενα δεν είναι δυνατόν να αποδειχθούν επιστημονικά για το πως και από ξεκίνησαν, ενδείξεις μόνο μπορούμε να βρούμε μέσα από το πέρασμα των αιώνων.
Αυτό που έχει σημασία είναι να σεβόμαστε τα έθιμα και τις τοπικές παραδόσεις, συμβάλλοντας στην διάδοσή τους, για να μην χάσουμε την ταυτότητά μας που αυτά σηματοδοτούν, όπως πολύ σωστά είπες.

Ο Τσοπάνος της Αράχωβας είπε...

Συμφωνώ με όσα λές και αν με ξαναδιαβάσεις θα δείς ότι δεν εχω αμφιβολίες σχετικά με το έθιμο και την προέλευση του αλλά σχετικά με την επιστημονική κατάρτιση του συντάκτη.Προσπάθησα να βρω τεκμηρίωση σχετικά με το Κορύκειο Άντρο για παράδειγμα και δεν βρήκα. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με την προφορική παράδοση και έθιμα και το σχόλιό μου δεν έχει καμμία σχέση με αυτά .Δεν ζητώ τεκμηρίωση σχετικά με το έθιμο, αυτό είναι δεδομένο. Απλώς λέω ότι ένα κείμενο που μπλεκει λαογραφία και τοπικη ιστορία δεν αποτελεί πάντα και σημείο αναφοράς αν δεν βάζει πηγες του η δεν ειναι ο συντάκτης ειδήμων.
Κατα τα άλλα οπως και ξαναείπα ειναι μια πολύ καλη αναφορά στο τοπικο έθιμο.

Ανώνυμος είπε...

Εάν θεωρείς αγαπητή μου ότι οι αισχρές βωμολοχίες σε μορφή τραγουδιού που ακούστηκαν από τους κουδουναραίους την Παρασκευή μέσα στο χώρο του Γυμνασίου-Λυκείου Αράχωβας παρουσία ανηλίκων παιδιών είναι πολιτισμός,τότε ειλικρινά έχουμε διαφορετική αντίληψη αναφορικά με τι θεωρεί ο καθένας μας πολιτισμό!
αν μη τι άλλο περισσότερο τους εξέθεσε παρά τους τίμησε τους κουδουναραίους του Διστόμου αυτή τους η πράξη!

anentaxtidistomitissa είπε...

Προs Ο/Η Ανωνυμοs:
Πολιτισμόs δεν είναι μόνο τα τσαρούχια και τα σπαθιά του 21...Πολιτισμόs είναι και τα Βαγχικά Μυστήρια, είναι και οι Kαρυάτιδεs. Πολιτισμόs είναι η Λαϊκή Σοφία και η Αρχαία Τραγωδία. Πολιτισμόs είναι οι λαϊκέs μυθοπλασίεs, Πολιτισμόs είναι και ο Αριστοφάνηs. Αλήθεια για τον τελευταίο έχειs ακούσει κάτι;

1ον)'Ολα τα παραπάνω οι μαθητέs του Γυμνασίου και Λυκείου, τα μαθαίνουν καθημερινά στα μαθήματα που διδάσκονται. 'Οσο για τουs περισσότερουs από αυτούs, εκφράζονται πολύ χειρότερα στην καθημερινότητά τουs, και όλοι μαs το γνωρίζουμε πολύ καλά αυτό.

2ον) Σε παραπέμπτω στην δισκογραφία τηs γνωστήs συλλέκτριαs Λαογραφίαs, κυρίαs Δόμναs Σαμίου,όπου καταγράφει και τραγουδάει η ίδια τα τραγούδια που λένε οι κουδουναραίοι του Διστόμου.

3ον)ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ, ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΒΡΩΜΙΚΑ ΜΥΑΛΑ.

Unknown είπε...

λοιπον...
καιρος να μπει και καποιος μικροτερος σε αυτη την συζητηση!
ειμαι 16χρωνων και θα μιλησω απλα!
βασικα δεν θυμαμαι να ρωτησαμε κανεναν απο εσας την γνωμη σας για το αρχαιο εθιμο του διστομου!απλα ειναι τραγικο το οτι εχετε γινει γνωστοι απο τον παρνασσο (και το χιονοδρομικο) και δεν ξερετε την ιστορια του!
επισης θα ηθελα να αναφερω οτι σε ενα αλλο σχολειο καποιος ''ανωνυμος'' χαρακτηριζει το Διστομο ως χωριουδακι...προφανως εχει επηρεαστει πολυ απο τους νεοπλουτους Αθηναιους που κυκλοφορουν στην Αραχωβα και εχει ξεχασει ποιος πραγματικα ειναι!η προβια για αυτους πριν το χιονοδρομικο ηταν πολυτελεια!ή κανω λαθος! Πραγματι εμεις ειμαστε απο Χωριο...και στα χωρια δεν χαρακτηριζουν κιτσ τα εθιμα,ουτε λενε οτι δεν αντεχουν την μυρωδια απο τις προβιες,γιατι πολυ απλα ποτε δεν προσπαθησαμε να το παιξουμε κατι που δεν ειμαστε!!!
Κατι τελευταιο κυριε ''ανωνυμε'' το internet μην τα σπαταλας ασκοπα!..ξοδεψε λιγο απο τον ''πολυτιμο''χρονο σου και διαβασε την ιστορια τον κουδουναραιων και απο που προηλθε!